คนมีความอดทนคือคนมีความรัก
การใช้ชีวิตของมนุษย์ จักต้องพบเจอสิ่งที่ดีและไม่ดี ซึ่งสิ่งเหล่านี้ เราไม่อาจเลือกได้ เหมือนลมฟ้าอากาศ ที่ไม่รู้ว่าจะดีหรือร้าย แต่เมื่อเราพบเจอแล้ว สามารถป้องกันตัวเราเองจากสิ่งที่เข้ามากระทบเราและทำให้เราเป็นทุกข์ไปด้วยได้ เปรียบเหมือนคนที่มีร่มใหญ่ท่ามกลางสายแดด ย่อมไม่ถูกแสงแดดแผดเผาให้เร่าร้อน เช่นเดียวกับผู้ที่มีเครื่องป้องกันใจ เครื่องป้องกันใจ ในทางพระพุทธศาสนาเรียกว่าขันตินี้ จะไม่มีความเร่าร้อนทรมานเจ็บปวด เหนื่อยและโกรธ หรือดุร้ายเพราะได้รับสิ่งที่ไม่พอใจเลย
ขันติคือความอดทนอดกลั้น ความไม่แปรปรวนแห่งจิต ความไม่มุ่งร้าย ไม่ว่าสิ่งใดมากระทบก็ตาม ในพระไตรปิฏกแสดงความหมายของขันติว่า เป็นความใจเย็นแห่งจิต ความไม่ปองร้าย ความไม่มีจิตขุ่นเคือง ผู้ที่มีขันติประจำใจ ย่อมไม่ทุกข์ร้อนไปตามโลกธรรม แม้ว่าโลกธรรมจะทำให้แสนลำบากยากเข็นเพียงใด โลกธรรมเป็นสิ่งที่แก้ไขไม่ได้ แต่ขันติช่วยทำให้ไม่หวั่นไหวไปกับความทุกข์ที่เกิดขึ้น แม้ว่า ยังไม่ได้บรรลุธรรม ยังไม่บรรลุพระนิพพาน ยังไม่ได้บรรลุพระอรหันต์ แต่คนมีขันติ ย่อมมีความสุขได้ในปัจจุบันทันที เพราะเขาจะเป็นคนจิตใจสงบ ไม่มีเรื่องราวกับใคร มีแต่คนรักใคร่ และไม่ต้องมาสะสางปัญหาที่สร้างไปเพราะใจวู่วาม จะเป็นคนที่ปรกติและมีความสุขอยู่เสมอ คนที่มีขันติธรรม เมื่อพบสุขก็เป็นสุข เมื่อพบทุกข์ก็ยังสุขได้ตลอดเวลา
จะเป็นคนมีขันติธรรมคือความอดทน การคบคนก็มีส่วนสำคัญไม่น้อย ดังภาษิตที่กล่าวไว้ในขุททกนิกาย เถรคาถาว่า
ปาปมิตฺเต วิวชฺเชตฺวา ภเชยฺยุตฺตมปุคฺคเล
โอวาเท จสฺส ติฏฺเฐยฺย ปตฺเถนฺโต อจลํ สุขํ ฯ
เเปลว่า ผู้ปรารถนาความสุขที่มั่นคง พึงเว้นมิตรชั่วเสีย คบแต่บุคคลสูงสุด และพึงตั้งอยู่ในโอวาทของท่าน ฯ
มิตรคือคนที่สนิทชิดเชื้อ คนที่ต้องการความสุขที่มั่นคงต้องการละเว้นจากการคบมิตรชั่ว เพราะมิตรชั่วไม่อาจนับได้ว่าเป็นมิตร เป็นเพียงแค่มิตรเทียมเท่านั้น ซึ่งมีลักษณะเป็นคนมีนิสัยชอบปอกลอก ดีแต่พูด หัวประจบ และชอบชักชวนไปในทางเสียหาย เมื่อทราบเช่นนี้แล้ว จึงควรหลีกหนีคนพวกนี้ไปให้ไกล เพื่อความสวัสดิภาพให้กับตัวเอง โบราณท่านกล่าวไว้ว่า ห่างไฟให้ห่างศอก ห่างวอกให้ห่างวา ห่างคนพาลาให้ห่างร้อยโยชน์พันโยชน์ หากเราทำตามคำที่ท่านกล่าวไว้ได้ ชีวิตก็จะพบความสงบสุขในโลกปัจจุบัน และโลกหน้าในสัมปรายภพ หากได้ทำตามคำของบุรุษผู้สูงสุดคือองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า และปฏิบัติตามคำสอนของพระองค์ จนบรรลุพระอรหัตตผล ย่อมได้พบกับความสุขอันยอดเยี่ยม คือพระนิพพานอย่างแน่นอน บุคคลผู้ปรารถนาความสุขอันถาวร ควรเว้นมิตรชั่ว คบหาแต่บุคคลผู้สูงสุด และควรตั้งอยู่ในโอวาทของท่าน ดังคำที่กล่าวไว้ในสวดมนต์ฉบับหลวงว่า
สตฺถุโน วจโนวาทํ กโรติเยว ขนฺติโก
ปรมาย จ ปูชาย ชินํ ปูเชติ ขนฺติโก ฯ
แปลว่า ผู้มีขันติ ชื่อว่าทำตามคำสอนของพระศาสดา และผู้มีขันติชื่อว่าบูชาพระชินเจ้า ด้วยการบูชาอย่างยิ่ง ฯ
องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงสอนให้เราสาวกทั้งหลายละเว้นจากอกุศลธรรมทั้งสิ้น แต่เพราะเหตุปัจจัยทำให้เกิดอกุศลธรรมนั้นมีมากมาย มีทั้งหยาบ และละเอียด บุคคลจึงมิอาจห้ามใจให้อ่อนไหวได้ อกุศลธรรมที่เห็นเด่นชัดคือโลภะ ความละโมภโลภมาก โทสะ ความโกรธ การไม่ให้เกิดโทสะจากสิ่งยั่วยุก็สามารถทำได้ เช่น การข่มใจ มีตัวอย่างในสมัยพุทธกาล มีพระสาวกที่ท้อแท้สิ้้นหวังในชีวิต เช่น พระจูลปันถกะ ท่านเกิดความสิ้นหวัง เพราะไม่สามารถเข้าใจในพระสัจธรรมได้ จนคิดจะล้มเลิกเสีย เมื่อได้รับพรจากพระศาสดาแล้ว ท่านจึงตั้งใจและอดทนเรียนรู้คำสอน จนเข้าถึงรสพระธรรมในที่สุด ความอดทนอดกลั้นที่มีความรู้เท่าทัน ความยินดียินร้ายก็เข้าครอบงำไม่ได้ เท่ากับเป็นการขุดรากถอนโคนของบาปธรรมทั้งหมด การติฉินนินทาทะเลาะเบาะแว้งวิวาทกันเป็นต้น หากใช้ขันติธรรมข่มใจไว้ สามารถตัดรากถอนโคนแห่งอกุศลจิตเสีย โลภะก็ไม่เกิด โทสะก็ไม่เกิด และอกุศลธรรมอื่นๆก็ไม่เกิด หากปฏิบัติได้ดังนี้ ชื่อว่าทำตามสอนของพระชินสีห์อนุตตระสัมมาสัมพุทธเจ้าอย่างแน่แท้
ดังนั้น คนที่มีขันติธรรมประจำใจ จะทำการใดๆ ก็อดทนทำไปด้วยความเข้มเเข็ง ไม่ย่อท้อต่ออุปสรรคปัญหา ถึงแม้มีคนมาคิดปองร้ายหมายเวรทำให้เกิดทุกข์ด้วยประการต่างๆ มีความยับยั้งชั่งใจ ไม่คิดหาทางทำร้ายตอบกลับ ไม่อาฆาตบาดหมางอันจะเป็นการก่อเวรภัยต่อกันไม่มีวันสิ้นสุด เมื่อหยุดใจไว้ได้ เวรภัยทั้งหลายก็สงบลง ความอดทนคือความรักความเมตตาอย่างหนึ่ง ผลอันเกิดจากความอดทนที่เห็นได้อย่างประจักษ์ชัดแจ้งคือลาภ ยศ ความสุขสันต์ ความอดทนนี้จึงมีคุณค่าอนันต์ คนอดทนนี้ ใครเห็นใครก็รัก เทวดาก็คุ้มครอง ประสบพอเจอแต่ความสุขความเจริญตลอดกาล ฯ
